The Virgin Mary in Serbian poetry of the 20th century

[Đ. M. Đurđević]

235 str.

Predmet istraživanja ove disertacije jeste poetsko konstituisanje Marije Bogorodice u srpskoj poeziji 20. veka. Kako u srpskoj nauci o književnosti još uvek nisu sprovedena značajnija marijanska čitanja naše poezije, tako se datom disertacijom otvara i prikazuje važno tematsko polje u srpskoj pesničkoj produkciji, koje je, osim zbog svog nesumnjivog estetskog kvaliteta, krucijalno i sa stanovišta teoloških i kulturoloških istraživanja. Kritički, poetički, kulturološki i književnoistorijski pogodna za uspostavljanje sintetičkog pogleda na dosadašnja fragmentarna istraživanja marijanske topike srpskog pesništva, ova se disertacija konstituiše na inovativnom čitanju srpske poezije – na teopoetici, dakle, na interdisciplinarnom povezivanju teologije i nauke o književnosti. U istraživanju polazimo od teoloških uvida u mariologiju – što podrazumeva starozavetno-novozavetno uspostavljanje lika Marije Bogorodice, te rasvetljavanje osnovnih postulata teotokologije (bogomajčinstvo, uvekdevstvenost, molitveno zastupništvo, itd.), kao i terminološkog razjašnjenja nazivȃ za disciplinu hrišćanske teologije koja proučava Bogorodicu (mariologija i(li) teotokologija), širokih etimoloških rasvetljavanja na polju teotokonimije, te istorijskog uspostavljanja imena Marije Bogorodice u hrišćanskoj crkvi. Na tragu analitičko-sintetičkog, intertekstualnog, interdisciplinarnog, poststrukturalističkog, kao i teopoetskog metoda pratimo pesničko konstituisanje Bogorodičinog lika u srpskoj poeziji, pratimo pomeranje Marije kao znaka od teološke mariologije ka književnoj, te kroz različite epohe, periode i stilske formacije srpske poezije 20. veka rasvetljavamo dinamiku književnih procesa i književnih kontekstȃ usvajanja marijanske poetike, različite poetske afirmacije Marije u zavisnosti od epoha, te otkrivamo one valence pesničkog teksta u kojima se on otvara za mariološko, time, na širem planu, za religiozno i sakralno kao takvo. Permanentno prisustvo Marije Bogorodice u srpskom pesništvu pokazuje da ona u istoriji srpske književnosti prolazi kroz različite semantičke metamorfoze i simboličke transferencije, te, počev od Laze Kostića, koga sagledavamo u kontekstu ranijih pesnika koji su ostavili značajan trag u srpskoj književnoj mariologiji (Dimitrije Kantakuzin, Mavro Vetranović, Gavril Stefanović Venclović, Ruđer Bošković, Đorđe Marković Koder), naš korpus istraživanja zahvata pesnike moderne, Jovana Dučića i Milana Rakića, avangardne stihove Branka Ve Poljanskog, Ljubomira Micića, Dragana Aleksića, Dušana Vasiljeva, Rada Drainca, Miloša Crnjanskog i Momčila Nastasijevića, u čijim se pesmama već naziru i modernistička stremljenja Vaska Pope, Ljubomira Simovića, Ivana V. Lalića, te postmoderno i savremeno marijansko pesništvo Milorada Pavića, Novice Tadića, Dragana Boškovića, Milosava Tešića, Ane Ristović...

The subject of research of this dissertation is the poetic constitution of the Virgin Mary in Serbian poetry of the 20th century. Since significant Marian readings of our poetry have not yet been conducted in Serbian literary science, this dissertation opens and presents a significant thematic field in Serbian poetic production, which is crucial not only because of its undeniable poetic quality but also from the standpoint of theological and cultural research. Critically, poetically, culturally, and literary-historically suitable for establishing a synthetic view on the previous fragmented research of the Marian topic in Serbian poetry, this dissertation constitutes itself on an innovative reading of Serbian poetry – on theopoetics, thus, on interdisciplinary linking of theology and literary science. In our research, we start from theological insights into Mariology – which implies the establishment of the figure of the Virgin Mary from the Old and New Testaments, as well as elucidating the basic postulates of Mariology (motherhood of God, perpetual virginity, etc.), as well as terminological clarification of the name for the discipline of Christian theology that studies the Virgin Mary (Mariology and/or Theotokology), broad etymological clarifications in the field of Theotokonymy, and historical establishment of the name of the Virgin Mary (Theotokos) in the Christian Church. Following the path of analytical-synthetic, intertextual, interdisciplinary, post- structuralist, as well as theopoetic method, we follow the poetic constitution of the figure of the Virgin Mary in Serbian poetry, tracking the shifting of Mary from Theological Mariology to Literary, and through different epochs of Serbian poetry in the 20th century, we elucidate the dynamics of literary processes and literary contexts of adopting Marian poetics, different poetic affirmations of Mary depending on the era, and we discover those valences of poetic text in which it opens up to Mariological, thus, on a broader level, to religious and sacred as such. The permanent presence of the Virgin Mary in Serbian poetry shows that she undergoes various semantic metamorphoses and symbolic transfers in the history of Serbian literature, and starting from Laza Kostić, whom we perceive in the context of earlier poets who left a significant trace in Serbian literary Mariology (Dimitrije Kantakuzin, Mavro Vetranović, Gavril Stefanović Venclović, Ruđer Bošković, Đorđe Marković Koder), our corpus of research covers modern poets, Jovan Dučić and Milan Rakić, avantgarde verses of Branko Ve Poljanski, Ljubomir Micić, Dragan Aleksić, Dušan Vasiljev, Rado Drainac, Miloš Crnjanski, and Momčilo Nastasijević, in whose poems we already discern modernist aspirations of Vasko Popa, Ljubomir Simović, Ivan V. Lalić, as well as postmodern and contemporary Marian poetry of Milorad Pavić, Novica Tadić, Dragan Bošković, Milosav Tešić, Ana Ristović.

821.163.41-14.09(043.3) 27-312.47(043.3)

Srpska književnost - Poezija - Bogorodica

Tekst